Elena Ojea: “As vagas de calor mariñas están levando as especies aos seus límites de tolerancia”

Coa presentación pública este mediodía en Berlín da achega do Grupo de Traballo II no Sexto Informe de Avaliación do Grupo Intergubernamental de Expertos sobre o Cambio Climático (IPCC), rematan cinco anos de traballo de preto de 300 investigadores e investigadoras de arredor de 70 países. A docente e coordinadora do grupo de investigacion Future Oceans Lab da UVigo, Elena Ojea, forma parte do 41% de científicas de todo o mundo que participaron na elaboración de Cambio Climático 2022: Impactos, Adaptación e Vulnerabilidade, a máis recente avaliación do IPCC, no que o principal órgano internacional para a avaliación do cambio climático, brinda aos gobernos información científica para que poidan desenvolver políticas climáticas.

O informe presentado hoxe revela que o incremento das vagas de calor, secas e inundacións xa están a superar a tolerancia das plantas e os animais, ademais de provocando mortalidades masivas de especies como árbores e corais. Uns extremos climáticos que están a ocorrer de xeito simultáneo, ocasionando impactos de xeito secuencial, que son cada vez máis difíciles de manexar, e que expuxeron a millóns de persoas a unha aguda inseguridade alimentaria e de auga, especialmente en África, Asia, América Central e do Sur, en illas pequenas e no Ártico. Nun mundo que se enfronta a múltiples perigos climáticos inevitables durante as dúas próximas décadas, cun quecemento global de 1,5ºC, as e os autores do informe e os responsables do IPCC inciden que existen opcións para adaptarse a un clima cambiante, para reducir os riscos climáticos e mesmo para mellorar a vida das persoas. “A evidencia científica é inequívoca: o cambio climático é unha ameaza para o benestar humano e a saúde do planeta. Calquera retraso adicional na acción global concertada impedirá asegurar un futuro habitable”, asegurou este mediodía Hans-Otto Pörtner. copresidente do Grupo de Traballo II do IPCC na presentación do Informe, sobre o que, Hoesung Lee, presidente do IPCC sinalou que “é unha grave advertencia sobre as consecuencias da inacción”.

Vagas de calor mariñas que levan ás especies aos seus límites de tolerancia

Xunto a outros 12 expertos, Elena Ojea é autora principal do capítulo 3, Ocean and coastal ecosystems and their services, do informe do Grupo de Traballo II, “isto quere dicir que entre os 13 fixemos a síntese da evidencia científica máis recente e escribimos o capítulo, ao que contribuín dende o meu coñecemento multidisciplinar sobre impactos e adaptación en sistemas mariños, achegando a visión das ciencias sociais ao grupo”, explica a investigadora da UVigo, que destaca a relevancia desta cuestión para poder avaliar a vulnerabilidade da poboación costeira aos impactos do cambio climático e as respostas que dende a xestión se poden dar.

No capítulo 3 do Informe no que participou, a coordinadora de Future Oceans Lab, Elena Ojea destaca, entre as conclusións principais ás que chegaron as e os investigadores, que as vagas de calor mariñas que duran entre semanas e meses están levando ás especies mariñas aos seus límites de tolerancia. “En concreto, moitos ecosistemas de arrecifes de coral, bosques de algas (kelp) ou praderías mariñas mudarán se a temperatura global aumenta por enriba de grao e medio. Vemos tamén que xa nos estamos adaptando aos impactos mariños pero non é suficiente”, explica Ojea, que apunta que, neste eido, unha conclusión de todo informe é que se precisa emprender unha adaptación transformadora. “Isto significa reinventar as institucións para ser quen de superar os obstáculos históricos. Para o mar, temos identificado adaptacións que consisten en restaurar e conservar a natureza (como restauración de humidais costeiros), que ademais de reducir impactos se se deseñan ben, poden mellorar desigualdades existentes entre a poboación (que a fai vulnerable) e ter procesos de toma de decisión xustos e inclusivos, contribuíndo aos obxectivos de desenvolvemento sostible”, detalla a investigadora da UVigo.

Outros 17 capítulos conforman o informe, no que se tamén se inclúen apartados relativos a cuestións como ecosistemas terrestres e auga doce e os seus servizos; auga; cidades, asentamentos e infraestruturas clave; saúde, benestar e a estrutura cambiante das comunidades ou alimentos e outros produtos do ecosistema.

Un esforzo motivador e un proceso moi colaborativo

Elena Ojea e o catedrático Xavier Labandeira confirmaron á UVigo en 2018 como a única institución académica española con dous participantes na elaboración do Sexto Informe de Avaliación do IPCC. Á espera de que o Grupo III no que participa Labandeira como revisor editor presente en próximos meses as conclusións do seu traballo, Ojea fai un balance moi positivo da súa participación no traballo desenvolvido polo Grupo II. “Para min tomar parte neste informe foi todo un reto pola inmersión e o esforzo que require e pola responsabilidade que implica. Pero este traballo duro, compénsase co estimulante e gratificante que é o proceso de aprender e colaborar con científicos de todos os eidos do coñecemento, de diversidade de culturas e orixes. Ademais o fin último de informar aos gobernos e a poboación xeral do estado dos impactos e adaptación do cambio climático é moi motivador”, asegura.

Como moi “colaborativo” define Elena Ojea un proceso que fomenta o intercambio de coñecemento entre autores de diferentes capítulos de xeito formal, pero tamén informal. “Por exemplo, houbo moitos grupos propostos e outros nados no proceso para ter discusións científicas sobre temas transversais como o coñecemento indíxena, os riscos, a adaptación, o desenvolvemento resiliente ou xénero, entre outros”, detalla a investigadora, que lembra que, ademais das presencias na etapa precovid, se fan moitas reunións virtuais, a todo tipo de horas, para coincidir con autores que están nas antípodas.

Optimismo sobre o impacto do informe nos responsables políticos

Desde a súa creación en 1988, o IPCC elaborou cinco informes de avaliación, que son unha achega clave nas negociacións internacionais para abordar o cambio climático, o que fai do Grupo Intergubernamental de Expertos sobre o Cambio Climático “a referencia indiscutible para a ciencia sobre cambio climático. Os autores somos voluntarios e calquera interesado pode presentarse, aínda que logo o IPCC fai unha selección”, detalla Elena Ojea.

A coordinadora de Future Oceans Lab asegura ser optimista en canto ao impacto que o informe que hoxe de presentou poida ter entre os responsables políticos, sen perder de vista a próxima COP27 de Exipto. “Ata o de agora, cada informe do IPCC ten cambiado a política climática internacional e espero que con este se consigan cambios importantes. Sempre se necesita máis do que se compromete e gustaríame que o sexto informe sexa un punto de inflexión”, reflexiona Ojea.